HISTORIA - WYDARZENIA - INFORMACJE - AKTUALNOŚCI: WITAM NA STRONIE TERESPOL.info24 ORAZ ZAPRASZAM DO ODWIEDZANIA STRONY - "GONIEC TERESPOLSKI - STRONA PRZYJACIÓŁ TERESPOLA I OKOLICY" NA FACEBOOKU

poniedziałek, 5 lutego 2018

O Agencji Wywiadu w Terespolu z 1810 roku

Po III rozbiorze  Polski w 1795 roku   Terespol znalazł się w  zaborze austriackim a na Bugu była granica z Rosją. W latach 1809 do 1813   nasze miasto  należało jednak do  wolnego i w miarę niezależnego państwa polskiego. Stało się tak po podpisaniu przez Francję warunków pokoju z Austrią w Schunbrun(październik 1809 r.) dzięki któremu  poszerzono  istniejące już Księstwo Warszawskie o ziemie które zagarnęła Austria. Terespol znalazł się w Departamencie siedleckim, stał się granicznym miastem Księstwa Warszawskiego z  Rosją i uzyskał razem z Krakowem bardzo ważny przywilej „wolnego miasta w handlu”. 
W tym  okresie  w Terespolu powstaje  też pierwsze agencja  wywiadu – rodzi się szpiegostwo polskie. Powstanie  biura wywiadu w Terespolu, spowodowane było planami Napoleona o napaści na Rosję i wykorzystaniu do tego Polski i Polaków. Aby mieć wiarygodne i pewne informacje o sytuacji w Rosji   12 października 1810 roku  minister spraw zagranicznych Francji Jan Champagny wydaje polecenie zbierania danych o liczebności sił rosyjskich rozlokowanych  wzdłuż wschodnich granic Księstwa Warszawskiego, miejscach ich stacjonowania,  kadrze dowódczej.    Rezydent Napoleona w Warszawie Jan Karol Serra podejmuje decyzję aby stworzyć polską agencję wywiadowczą w Terespolu. Mieścił się tutaj  zarząd rozległych dóbr rodziny Czartoryskich, która miała bardzo szerokie kontakty handlowe i towarzyskie po obu stronach granicy, znała dwór carski . Wybór Terespola nie jest więc przypadkowy. Jako punkt graniczny, wygodna przeprawa przez rzekę Bug i status „wolnego miasta  handlu”  był bardzo atrakcyjnym miejscem do robienia różnych interesów z Rosją. W mieście funkcjonowało wiele składów towarów, sklepów. Przyjeżdżali kupcy i handlarze z Rosji, był ciągły ruch w interesach.  Biuro wywiadu w Terespolu miało ułatwić werbunek agentów wśród ludności ziem zaboru rosyjskiego, a także stanowiło punkt kontaktowy dla przekraczających granicę zawodowych szpiegów. Działalność Serry nie przyniosła jednak spodziewanych efektów. Informacje , które były przekazywane przez agencję w Terespolu bezpośrednio do Paryża były ogólnikowe i okazywały się mało wartościowe. W depeszy datowanej na 10 listopada 1810 roku nie było żadnych konkretów dotyczących liczebności, składu i dyslokacji armii rosyjskiej na Litwie, lecz jedynie stwierdzenie że siły jej były bardzo szczupłe. J.K Serra nie wykazał się  zdolnościami organizacyjnymi, a także nie miał szczęścia  w doborze współpracowników. W biurze terespolskim zatrudnionych było wielu ludzi, którzy okazali się nieprzydatni do tej pracy, zainteresowani jedynie szybkim zarobkiem i własnymi interesami, nie przykładających się do działań wywiadowczych. 
Zła ocena pracy agencji w Terespolu spowodowała, że sam Napoleon podjął decyzję o odwołaniu J.K Serra, a na jego następcę powołał Edwarda Bignona, doświadczonego polityka, pełniącego  funkcje w dyplomacji francuskiej. W piśmie datowanym na 28 marca 1811 roku,  nowy rezydent otrzymał  nowe instrukcje. Miał za zadanie opracowanie danych statystycznych o terenach przyległych do granicy Księstwa, zbieranie opisów dróg, miejscowości,  gromadzenie wiadomości o podziale administracyjnym oraz o miejscowościach powyżej tysiąca mieszkańców i odległościach pomiędzy nimi. Aby sprostać tym oczekiwaniom, Bignon nie mógł już jednak bazować tylko na biurze agencji wywiaduj w Terespolu  i siatki agentów utworzonej jeszcze przez J.K Serrę, która traciła wiarygodność i nie była już w stanie sprostać coraz to większym oczekiwaniom  Napoleona. Dlatego też zaraz po przybyciu do Warszawy rozpoczął budowę nowej struktury wywiadowczej. Na jej kierownika wybrał swojego znajomego Aleksandra Sapiehę . Biuro utworzone przez Sapiehę rozpoczęło działalność na przełomie kwietnia i maja 1811 roku. . Pierwsze miesiące pracy  Sapiehy były  złe, raporty przesyłane do Paryża zawierały mało wiary  godne wiadomości. Jednak Aleksander Sapieha ciągle usprawniał pracę agencji i do końca 1811 roku objęła ona ogromny obszar od Dniepru do Niemna i po Mołdawię a raporty przesyłane do Paryża były coraz dokładniejsze. Dane zbierane przez rodzący się wywiad polski  nie budziły jednak zaufania Francuzów. Złe wyszkolenie, małe doświadczenie agentów, oraz częste prowokacje i dezinformacja prowadzona przez agentów rosyjskich powodowało, że w przygranicznych departamentach Księstwa krążyły niesprawdzone wiadomości o rychłym wkroczeniu wojsk carskich. We wrześniu 1811 roku na skutek takich fałszywych doniesień doszło do panicznej ucieczki z Terespola urzędników polskiej administracji z kasą i kancelarią aż do Siedlec. Na ulepszanie działalności wywiadowczej   i rozbudowę wywiadu brakowało  pieniędzy w ministerstwie skarbu Księstwa. Agencja wywiadu ulokowana w Terespolu nie zdała  więc egzaminu. Nadal stosowano stare sposoby zdobywania informacji. Działał wywiad miejscowy, kierowany przez inspektora kawalerii  gen.Aleksandra Rożnieckiego, którego 6 pułków jazdy patrolowało wschodnią granicę, główne  drogi i miejscowości graniczące z Rosją ,  zbierając wiadomości o oddziałach przeciwnika. Pierwsze Biuro wywiadu w Terespolu utworzone przez J.K Serre a później Edwarda Bignona  było jednak początkiem powstawania  struktur wywiadu w Polsce.
Po nieszczęśliwej dla Napoleona kampanii rosyjskiej w roku 1812, wojska cesarza Aleksandra I zajęły Księstwo Warszawskie a na kongresie w Wiedniu 3 maja 1815 roku podpisano  traktaty Austrii, Prus i Rosji, dotyczące Polski. Wówczas to ustanowione zostało Królestwo Polskie, (czyli „Kongresówka”). Terespol przeszedł pod zwierzchnictwo Rosji, a w lutym 1817 r. car Aleksander I odbiera przywilej „wolnego miasta w handlu”.
W taki o to sposób, krótka historia zalążka wolnej Polski i powstawania polskiego wywiadu dobiegła końca. Terespol miał w tym swój ważny udział. Te kilka lat, które obudziły w sercach Polaków nadzieję na lepsze jutro, skończyły się nagle. Lecz te wydarzenia będą miały niebagatelny wpływ na przyszłą walkę z zaborcami i wolną Polskę.    

Oprac: Adam Rymaszewski (GT)