Historia Terespola - założyciele i właściciele miasta

Miasto Terespol zostało założone  na gruntach królewskiej 
wsi Błotków (Błotkowo) w 1697 roku.

Pierwsze wzmianki o okolicy na której obecnie znajduje się miasto Terespol pochodzą z 1512 roku. Teren obecnego miasta - wieś Błotków była własnością Iwana Sapiehy z Kodnia. Później, od 1533 roku rodziny Hornostajów, a od 1591 roku Lwa Sapiehy, potem Krzysztofa Dorohostajskiego - marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego, który 15 czerwca 1609 roku ofiaruje wieś Błotków królowi Zygmuntowi III Wazie. Doceniając znaczenie Błotkowa leżącego przy trakcie do Brześcia, król ok. 1625 roku zbudował tutaj okazały królewski pałac założony na prostokącie, dwukondygnacyjny z czterospadowym dachem  i ośmioboczną wierzą od północy. Z tyłu za Pałacem rozciągał się jeden z najpiękniejszych w ówczesnej Polsce ogród królewski otoczony z trzech stron szerokim kanałem. Jako wieś królewska w ziemi brzeskiej była w posiadaniu synów Zygmunta III: bpa płockiego Karola Ferdynanda Wazy a następnie Jana Kazimierza, przyszłego króla. Wieś była ulubionym miejscem pobytu żony Jana Kazimierza, królowej Marii Ludwiki (podczas obrad sejmu w Brześciu) a Szymon Starowolski pisał w 1632 roku o "...pałacu królewskim nowej architektury poza miastem..." (Brześciem) i "...pięknych i wytwornych ogrodach w Błotkowie...". Lata 1648-1657 to okres wojen z Kozakami, Rosjanami i potopu szwedzkiego co spowodowało ogromne zniszczenia tej nadbużańskiej  ziemi. W 1656 roku królewską rezydencję - pałac błotkowski ograbili i spalili Kozacy a także Rosjanie co spowodowało, że popadł w ruinę i nie został już ponownie odbudowany. 11 kwietnia 1668 roku król Jan II Kazimierz Waza sprzedał Błotków Cyprianowi Brzostowskiemu, referendarzowi litewskiemu. Ten z kolei 24 lipca 1681 roku odsprzedaje te królewskie dobra rodzinie Słuszków.

Nowym właścicielem tych ziem zostaje kasztelan wileński i hetman polny litewski Józef Bogusław Słuszka. Po zakupie Błotkowa, w latach 1694-97 na jej gruntach lokuje miasto na prawie magdeburskim i nazywa je Terespolem – miasto Teresy na cześć żony Teresy z Gosiewskich Słuszkowej, sprowadza dominikanów, funduje im kościół i klasztor.Teresa Słuszkowa po śmierci swojego męża w 1701 roku, odziedziczyła Terespol z 4 wsiami (Błotków, Łobaczew, Lechuty i Ogrodniki) , a na łożu śmierci w testamencie z 6 czerwca 1708 roku zapisała te ziemie swojemu przyrodniemu bratu, księciu Józefowi Czartoryskiemu, który 27 sierpnia 1711 roku odsprzedaje je hetmanowi polnemu Ludwikowi Konstantemu Pociejowi. W październiku 1745 roku Terespol jest już własnością i niebawem staje się rezydencją hrabiego, podskarbiego wielkiego litewskiego, Jana Jerzego Flemminga (ojca słynnej Izabeli Czartoryskiej), który przejmuje Terespol od strażnika wielkiego litewskiego, kasztelana brzeskiego Antoniego Pocieja (bratanka Konstantego Pocieja) za długi i niespłaconą pożyczkę . Flemming w latach 1753-71 znacznie rozbudowywał miasto na regularnym planie oraz pozyskał dla Terespola przywilej na organizowanie trzech jarmarków rocznie oraz ulgi podatkowe przybywającym osadnikom. Na ruinach królewskiego zamku Zygmunta III Wazy wystawił piętrowy pałac otoczony ogrodami, wspierał też budowę murowanych domów w mieście, w Rynku wybudował ratusz z zegarem, urządził nowy port na Bugu . Zbudował w mieście wiele dróg, mostów, kładek i kanałów osuszając liczne rozlewiska na tym podmokłym terenie. W okresie tym, Terespol – korzystnie położony przy trakcie brzeskim oraz w pobliżu przeprawy przez Bug, mógł szybko rozwijać się jako ośrodek administracyjny dla okolicznych dóbr a także jako ośrodek handlowo-usługowy. Jerzy Flemming sprowadził także kolonistów i rzemieślników pochodzących z Niemiec, Szkocji oraz Żydów i rozwinął tu ośrodek rzemiosła i handlu ściśle gospodarczo związany z Brześciem (wg. niektórych źródeł to wówczas wybudowano kościół, cerkiew unicką i zbór ewangelicki). Terespol liczył wtedy ponad 250 domów (ok. 2300 mieszkańców) i ze względu na murowaną zabudowę uchodził za jedno z najpiękniejszych miast nie tylko na Pd. Podlasiu. W 1764 roku Terespol zostaje złupiony i częściowo spalony na skutek napadu na miasto prywatnego wojska księcia Karola Radziwiła „Panie Kochanku” w akcie zemsty na Flemingu, będącym poplecznikiem Czartoryskich. Pięć lat później mieszczanie zostają obłożeni wysoką kontrybucją przez konfederatów barskich, co doprowadziło do ekonomicznego upadku ośrodka.

W 1771 roku, po śmierci ojca, Terespol zostaje odziedziczony przez Izabelę z Flemmingów Czartoryską, której mąż, generał ziem podolskich, książę Adam Kazimierz Czartoryski wyrobił w 1779 roku u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego spóźniony przywilej lokacyjny. Książę Adam i Izabela Czartoryscy bardzo angażują się jednak w stworzenie nowego, bardzo znanego później ośrodka kultury jakim będą Puławy. Terespol staje się przez to coraz mniej znaczącym ośrodkiem ich dóbr. W czasie insurekcji kościuszkowskiej 19 września 1794 roku pod Terespolem zostaje stoczona bitwa pomiędzy korpusem wojsk rosyjskich gen.Suworowa a dywizją wojsk polskich dowodzonych przez gen. Sierakowskiego. Dywizja Sierakowskiego przegrała ponosząc ogromne straty i wycofała się w rozsypce w kierunku Białej Podlaskiej. Po ustanowieniu granicy na Bugu w 1795 roku (III rozbiór Polski) dobra terespolskie Czartoryskich w województwie brzesko - litewskim podzielono na dwie części: zachodnią i wschodnią, która od razu pozostała w Carskiej Rosji. Zachodnia część z Terespolem (tzw. klucz terespolski) znalazła się początkowo w zaborze austriackim do 1809 roku, później w Księstwie Warszawskim do 1815 i Królestwie Polskim od 1815 roku. Tą częścią dóbr terespolskich T i A. Czartoryskich administruje zarząd z burmistrzem miasta p. Burzyńskim. 20 września 1810 roku król saski Fryderyk August wydaje dekret o uznaniu Terespola za wolne miasto handlowe co spowodowało ponowny rozwój miasta. W tym samym roku na polecenie Napoleona, rezydent francuskiego wywiadu w Księstwie Warszawskim J.Serra tworzy w przygranicznym Terespolu biuro wywiadu i punkt kontaktowy dla szpiegów przekraczających tutaj granicę. Wojna Napoleona z Carską Rosją doprowadza do zajęcia Terespola 26 grudnia 1812 roku przez wojska rosyjskie i na ponad 100 lat miasto będzie częścią Imperium Carów. Po dużych pożarach w 1814 i przede wszystkim w 1827 roku, w którym spłonęła centralna i wschodnia część Terespola: pałac J.Flemminga, kościół i klasztor dominikański, wiele domów przy rynku i dzielnica niemiecka następuje powolny upadek miasta.

Ostatnim dziedzicem i właścicielem Terespola 18 sierpnia 1814 roku zostaje książę Konstanty Czartoryski - syn Adama i Izabeli Czartoryskich, który w akcie z 1 września 1830 roku ostatecznie sprzedał Terespol z przyległymi folwarkami Rządowi Królestwa Polskiego. Wykup tych ziem związany był z planowaniem na tych terenach przez Cara Mikołaja I budowy obiektów zewnętrznych przyszłej Twierdzy Brześć. Po upadku powstania listopadowego i wkroczeniu wojsk rosyjskich do Królestwa Polskiego, miasto Terespol i jego okoliczne dobra 30 czerwca 1832 roku dostają zarządcę rządowego – Ignacego Wessela i stają się ostatecznie własnością rządu . Tak kończy się ponad 135 lat dynamicznego rozwoju i świetność Terespola jako magnackiego miasta prywatnego rodzin Słuszków, Pociejów, Flemmingów i Czartoryskich. 

Od 1832 roku przez 18 lat istniała tutaj komora celna między Królestwem Polskim i Cesarstwem Rosyjskim. Decyzja o budowa Twierdzy Brześć i jej umocnień zewnętrznych spowodowało że, miasto zostało „przesunięte" o kilka kilometrów na zachód - na obecne miejsce. Przenosiny i burzenie„starego” Terespola rozpoczęto w 1854 roku i trwały do 1 czerwca 1859 roku oddaniem tego terenu Inżynierii Wojskowej Twierdzy Brzesko – Litewskiej. W latach 1819-23 zbudowano trakt bity przez Podlasie, a w latach 1865- 67 linię kolejową Warszawa-Terespol.

Nowy, odbudowany Terespol był w większości drewniany. Według danych z 1889 roku w Terespolu znajdowały się: nowy kościół parafialny murowany (1863), cerkiew parafialna, szkoła początkowa, młyn parowy, stacja kolei żelaznej i stacja pocztowa. Oprócz Żydów, stanowiących – według niektórych źródeł – około 90% mieszkańców, mieszkali tu także wyznawcy kościoła greko i rzymsko katolickiego, a także kilku protestantów i mahometan. Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, spośród około 4 tyś stałych mieszkańców Terespola, ok. 60% pracowało w pobliskim, dynamicznie rozwijającym się Brześciu. Rozwojowi ekonomicznemu nowego Miasta bardzo sprzyjało otwarcie w 1867 roku linii kolejowej łączącej Terespol z Warszawą, a następnie – w 1870 roku – przedłużenie jej do Brześcia oraz traktu brzeskiego. Z końcem XIX wieku i do lat 90 XX wieku Terespol znany był w Polsce i za granicą z handlu i produkcji kiszonej kapustą i wyśmienitych ogórków „terespolskich”.

Obecny Terespol liczy ok. 6000 tyś. mieszkańców. Znajduje się tutaj drogowe i kolejowe przejście graniczne z Białorusią. 

To główna „brama na wschód" Europy, miasto posiadające znakomite położenie przy transeuropejskiej trasie Paryż - Warszawa - Moskwa i dalej aż do Chin. Na charakter Terespola ogromny wpływ ma bardzo bliskie sąsiedztwo z ponad 340 tysięcznym Brześciem. Terespol obecnie odgrywa również rolę centrum administracyjno – handlowo - usługowego dla okolicznych gmin.

Oprac: tekst i foto: Adam Rymaszewski

Źródła:

Pismo - „Goniec Terespolski”

Janusz Tarasiuk - „Terespol w 300 lecie nadania praw Miejskich” i „500 lat Terespola”

Tomasz Demidowicz - „Terespol – zarys dziejów” (2002)

Grzegorz Rąkowski – przewodnik turystyczny „Polska egzotyczna” cz,II (1996)

Stanisław Jadczak – „Podlaski Kwartalnik Kulturalny”4/2005 art.”Jak książę Czartoryski Terespol sprzedawał”, „Terespol”,„Gmina Terespol” w dziesięcioleciu 1992 - 2002”, „Gmina Terespol X- XXI wiek”

Podgórski Maciej – „Traktem bitym przez Podlasie” (1982)

Internetowy Polski Słownik Biograficzny – „Teresa Sapieżyna z Gosiewskich”

Zasoby internetu

Pierwsze wolne wybory do Rady Miasta i Gminy Terespol - 27.05.1990 rok

Musiało minąć aż 50 latach, kiedy czas II wojny światowej i okupacji oraz epoka rządów komunistycznych  dobiegła końca. Na fali ogromnych przemian ustrojowych zapoczątkowanych w 1989 roku już 8 marca 1990 roku Sejm "Kontraktowy" uchwalił ustawę o samorządzie terytorialnym. Pozwoliło to aby w dniu 27 maja 1990 roku mogły się odbyć w Polsce pierwsze w pełni wolne i demokratyczne wybory samorządowe. Był to bardzo ważny początek tego, aby to obywatele mogli sami decydowali o sprawach, które mają ich dotyczyć w dużych i małych lokalnych społecznościach. Zaczęła odradzać się w Polsce na nowo samorządność.

W dniu 15 kwietnia 1990 roku do rąk mieszkańców Miasta i Gminy Terespol trafia odezwa Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" w sprawie zbliżających się pierwszych wolnych i demokratycznych wyborów samorządowych w historii powojennej Polski w której czytamy:

W niedzielę 27 maja 1990 roku odbyły się pierwsze wolne  i demokratyczne wybory samorządowe do Rady Miasta i  Gminy Terespol. Wybierano 22 radnych, którzy później  mieli w głosowaniu tajnym wybrać na I Sesji Rady, Burmistrza Miasta oraz Zarząd MiG Terespol. Ogromny sukces w tych wyborach w Terespolu odnieśli kandydaci popierani przez Komitet Obywatelski"Solidarność", którzy otrzymali większość mandatów w mieście.  Radnymi Miasta i Gminy Terespol zostali: Jan Polkowski, Kazimierz Witkowicz, Stefan Danieluk, Tadeusz Dajda, Jurek Wiesław Marian Barszczewski, Bożena Kowaluk, Dziem Maria, Andrzej Kwiatkowski - wszyscy z KO "Solidarność", Stanisław Jaroszuk, Wiesław Makarewicz, Zygmunt Markowski, Mieczysław Romaniuk, Antoni Tarasiuk, Tadeusz Demidowicz, Krzysztof Iwaniuk, Marian Demczuk, Jan Krymski, Genowefa Ziemba, Jan Krzyżanowski, 

Jerzy Weremczuk i Jan Kaliszuk.    

Oto szczegółowe wyniki tamtego głosowania na poszczególnych kandydatów w wyborach samorządowych z 22 okręgów Miasta i Gminy Terespol: 

 

W dniu 15 czerwca 1990 roku na I Sesji Rady Miasta i Gminy Terespol w głosowaniu tajnym pierwszym Burmistrzem Terespola w III RP zostaje wybrany Krzysztof Iwaniuk.

Na kolejnej Sesji w dniu 22 czerwca 1990 roku w głosowaniu tajnym wybrano:

Zastępca Burmistrza - Choda Bogumiła

Sekretarz Urzędu Miasta i Gminy Terespol - Andrzej Kwiatkowski

Skarbnik Urzędu Miasta i Gminy Terespol - Szymańska Wiesława

Spośród radnych nowo wybranej rady zostają również wybrani w głosowaniu tajnym  trzej członkowie Zarządu Miasta i Gminy Terespol  w składzie:

Jurek Wiesław

Kaliszuk Jan

Tarasiuk Antoni

Zgodnie z ówczesnym statutem, Przewodniczącym zarządu i Rady Miasta i Gminy Terespol zostaje również z  urzędu Burmistrz Krzysztof Iwaniuk. 

 Oto cały  skład oraz pełnione funkcje pierwszej, wybranej w wolnej Polsce

 Rady MiG Terespol w 1990 roku.   

Opracował: Adam Rymaszewski

Radni przyjęli budżet miasta na 2020 rok

Na ostatniej sesji 27 grudnia 2019 roku radni miejscy uchwalili budżet na 2020 rok. Obrady sesji rady były także transmitowane na żywo za pośrednictwem internetu.

Przed podjęciem uchwały budżetowej burmistrz i skarbnik miasta przedstawili wieloletnią prognozę finansową dla miasta na lata 2020 – 2023, która ma ścisły związek z budżetem na 2020 rok. Prognoza obejmuje m.in.: wskaźniki prognozy finansowania, spłaty zadłużeń oraz plany inwestycyjne.

Przed głosowaniem nad budżetem na 2020 rok , uchwałę skomentował burmistrz Jacek Danieluk. W komentarzu stwierdził m.in.: 

„uchwała budżetowa została dobrze skonstruowana - wzorem budżetu na 2019 rok, dochody są w miarę równoważone z wydatkami, pieniędzy wystarczy dla wszystkich placówek funkcjonujących na terenie miasta. Są ujęte również środki na inwestycje takie jak m.in :na rewitalizację zdegradowanego obszaru Konowicy, odnawialne źródła energii (fotowoltanikę, solary, kotły na pellet drzewny), przebudowy dróg i chodników, wymianę oświetlenia na lampy ledowe, renowację zabytkowego pomnika traktu brzeskiego. Budżet ujmuje także spłaty pożyczek, pożyczkę na budowę budynku komunalnego, wzrost efektywności e- usług gmin partnerskich na terenie Euroregionu Bug, promocję nisko emisyjności północnej Lubelszczyzny”. Skarbnik miasta przedstawił pozytywną opinię dot. budżetu wystawioną przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Lublinie. Pozytywne opinie na temat budżetu przedstawiły również miejskie komisje Skarg i Wniosków, Rewizyjna, Budżetowa. 

 

Głosowanie nad budżetem.

W głosowaniu jawnym na forum sesji 11 radnych głosowało za przyjęciem budżetu, 3 radnych, Paweł Jurkowski, Justyna Sowa i Robert Wieczorek glosowało przeciw przyjęciu uchwały budżetowej. Uchwała budżetowa została przegłosowana większością głosów. Po uchwaleniu uchwały budżetowej burmistrz poprosił o uzasadnienie sprzeciwu przeciwko przyjęciu budżetu. W odpowiedzi , Robert Wieczorek powiedział” uważam,że budżet na 2020 rok nie przewiduje uszczupleń, inwestycji jest za dużo, spłata długów nastąpi od 2023 roku, wnioski są pieniężnochłonne, będziemy mieli do spłaty 750 rat, nie jesteśmy w stanie wiedzieć co nas czeka.” Wypowiedź radnego Roberta Wieczorka skomentowali burmistrz Jacek Danieluk i przewodniczący rady miasta Jarosław Tarasiuk. Burmistrz powiedział -  "nad budżetem pracował sztab ludzi, a najlepszym odbiorcą budżetu są mieszkańcy Terespola, którzy widzą że w mieście coś się dzieje i chcą aby w mieście nadal coś się działo. Mam wrażenie że się Pan boi,” Natomiast przewodniczący rady miasta Jarosław Tarasiuk powiedział  - ”Pan skarbnik potrafi tak skonstruować budżet ,aby spłaty odsunąć w czasie, a poza tym każda złotówka naszego budżetu jest wspomagana funduszami europejskimi..„ Budżet miasta określa m.in. planowany dochód w kwocie 28.570.000 złotych (słownie: dwadzieścia osiem milionów pięćset siedemdziesiąt tysięcy złotych) W kwocie dochodów są ujęte dotacje celowe z zakresu administracji rządowej, zadania realizowane w drodze umów i pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz z tytułu kar za korzystanie ze środowiska naturalnego i opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

Kwota planowanych wydatków wyniesie 29.119.800 złotych (słownie: dwadzieścia dziewięć milionów sto dziewiętnaście tysięcy osiemset złotych) w tym wydatki na zadania z zakresu administracji rządowej, zadania realizowane w drodze porozumień i umów pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, realizacje zadań profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii oraz wydatki na ochronę środowiska i gospodarki wodnej ,a także związane z funkcjonowaniem systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Planowane wydatki na zadania inwestycyjne z uwzględnieniem kontynuowanych z lat poprzednich wyniosą 7.110.000 złotych (słownie siedem milionów sto dziesięć tysięcy złotych) w tym środki własne 2.525.000 złotych i środki z UE 4.585.000 złotych. Deficyt budżetowy ustalono na kwotę 549.800 złotych (słownie: pięćset czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset złotych). Źródłami pokrycia deficytu będą planowane wolne środki jako nadwyżki środków pieniężnych wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek .Uchwała budżetowa upoważnia burmistrza miasta do zaciągania kredytów i pożyczek do maksymalnej kwoty 1.000.000 złotych (słownie do jednego mln złotych) oraz do dokonywania zmian w planie dochodów i wydatków. Burmistrz złożył wszystkim podziękowanie.

Programy przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii, opieka nad zwierzętami bezdomnymi.

W trakcie sesji radni jednogłośnie 14 głosami uchwalili miejski program profilaktyki rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii oraz program opieki nad zwierzętami bezdomnymi. Zatwierdzili plany pracy komisji Finansów, Spraw Gospodarczych, Rewizyjnej, Skarg Wniosków i Petycji. Burmistrz złożył sprawozdanie z  swojej działalności w okresie między sesjami.Był na promocji książki Piotra Szyszkowskiego pt”Terespolscy mistrzowie województwa bialskopodlaskiego w koszykówce.”Na zaproszenie Marszałka Województwa Lubelskiego uczestniczył w konferencji pt” Perspektywy współpracy gospodarczej regionów Trójmorza”.

Kierunki kształcenia w terespolskim Akademickim Liceum Ogólnokształcącym

Poinformował, iż w w roku szkolnym 2020 /2011 w terespolskim Akademickim Liceum Ogólnokształcącym zostaną utworzone kierunki kształcenia : logistyka i spedycja, lingwistyczny, celno - skarbowy, medyczny, mundurowy, matematyczno - geograficzny, humanistyczny. Na zakończenie sesji przewodniczący rady miasta i burmistrz złożyli wszystkim okolicznościowe życzenia noworoczne.

Tekst i foto: Adam Jastrzębski